Erken dönemde teşhis edilen kronik böbrek hastalığının tedavisi gelecek dönemlerdeki komplikasyon riskini azaltır. Böbrek hastalıkları konusundaki bilinç düzeyi tüm dünyada artan ölümler ve bulaşıcı olmayan hastalıklar (özellikle kardiyovasküler hastalıklar, yüksek tansiyon, şeker hastalığı ve kronik böbrek hastalıkları) sonucu sakat kalma sorunlarının önlenmesinde göz ardı edilemez hızda bir potansiyele sahiptir.
Aşağıdaki temel bilgiler, bu konuda doktorları, birinci basamak sağlık hizmeti sağlayıcılarını ve bürokratları bilgilendirmek ve yüksek risk taşıyan hastaları, bireyleri ve toplumu eğitmek amacıyla hazırlanmıştır.

Kronik Böbrek Hastalığı Nedir?

• Kronik böbrek hastalığı, böbrek fonksiyonlarında ya da glomerular filtrasyon hızında önemli bir azalma olduğunda ortaya çıkar. Bu da yüksek tansiyon, kansızlık, kalp ve kan damarı hastalıklarına neden olur.

Kronik Böbrek Hastalığı Ne Sıklıkta Görülür?

• Küresel olarak 500 milyon kişide, diğer bir deyişle her on kişiden birinde, herhangi bir düzeyde kronik böbrek hastalığı görülmektedir.

Kronik Böbrek Hastalığının Nedenleri:

• Tüm dünyada kronik böbrek hastalığının en çok görülen nedenleri nefrotik ya da böbrekteki iltihabi hastalıklar, enfeksiyonlar, idrar sistemindeki sorunlar ve polikistik böbrek hastalığı gibi kalıtımsal bozukluklardır. Bu nedenler, gelişmiş ve gelişmekte olan uluslarda kardiyovasküler hastalıkların da en çok görülen nedenleri olan şeker hastalığı ve yüksek tansiyona bağlı olarak değişiklik göstermektedir.

Kronik Böbrek Hastalığı Nasıl Anlaşılır?

• Kanda kreatinin değerini ve glomerular filtrasyon hızını ölçen, kan ve idrar örnekleri ile yapılan basit laboratuvar testleri yapılarak anlaşılır.

Teşhis Edilmemiş Kronik Böbrek Hastalığının Sonuçları Neler Olur?

• İlk karşılaşılacak risk, gelecekte böbrek kaybına ve diyalize veya böbrek nakline neden olabilecek böbrek işlevi kaybıdır. Diğer risk ise kardiyovasküler hastalıklar ile bağlantılı erken ölümlerdir.
• Sağlıklı olduğu düşünülen ancak sonrasında kronik böbrek hastalığı olduğu saptanan bireylerin kardiyovasküler hastalıklardan [[koroner kalp yetmezliği, beyin kanaması ve damar tıkanıklığı, çevresel (periferik) atardamar hastalıkları)]] ölüm oranları böbrek hastalıklarının düzeyine bakılmaksızın normale göre on kat daha fazladır. Her yıl dünyada 12 milyon kişi bu nedenle ölmektedir. Bu sayılar küresel anlamda yaygın olarak Tip 2 şeker hastalığı nedeniyle hızla artmaktadır.

Artan Yaygın Kronik Böbrek Hastalığının Toplumsal Maliyeti ve Sonuçları Nelerdir?

• Son dönem böbrek hastalıkları hızla artmakta, tüm dünyada 1,5 milyon kişi hemodiyaliz, periton diyalizi veya böbrek nakli ile hayatta kalabilmektedir. Gelecek 10 yıl içinde bu sayının iki katına çıkacağı öngörülmektedir. Toplam diyaliz ve böbrek nakli maliyetinin yine gelecek 10 yıl içinde 1 trilyon Amerikan Doları’na yükseleceği tahmin edilmektedir. Bu ekonomik yük, gelişmiş ülkelerin sağlık bütçelerini zorlarken, daha az gelişmiş ülkelerin bu maliyeti karşılayabilmesi ise imkansız olacaktır.
• Böbrek yerine geçen tedavi yapılan kişilerin % 80’i gelişmiş ülkelerde yaşamaktadırlar çünkü bu ülkeler bu tip tedavileri karşılayabilmektedirler. Hindistan ve Pakistan gibi ülkelerde toplam hastaların %10’undan daha azı böbrek yerine geçen herhangi bir tedaviyi alabilmektedirler. Bir çok Afrika ülkesinde böbrek yerine geçen tedaviler ya çok azdır ya da hiç yoktur, bu da bir çok insanın ölmesi anlamına gelmektedir.
• Gelişmekte olan ülkelerde böbrek hastalıklarının ekonomik yükü çok ağırdır çünkü kronik böbrek hastalıkları genelde genç yaşlarda ortaya çıkar. Örneğin Guatemala’da tedavi gören hastaların % 40’ı 40 yaşın altındadır. Çin ekonomisi gelecek 10 yıl içinde kronik kardiyovasküler ve böbrek hastalıklarının yol açtığı ölümlerden ve sakatlıklardan dolayı yaklaşık 558 milyar Amerikan Doları kaybedecektir.

Kronik Böbrek ve Kardiyovasküler Hastalıkları Ortaya Çıkarmak, Önlemek veTedavi Etmek İçin Neler Yapılabilir?
Ortaya Çıkarma

• Kronik böbrek hastalığının ortaya çıkarılabilmesi için günümüzde kolaylıkla yapılabilen serum kreatinin, hesaplanmış glomerular filtrasyon hızı ve idrar albumin testleri mevcuttur.
• Erken dönem kronik böbrek hastalığı olan kişilerin büyük çoğunluğu ortaya çıkarılamamıştır. Böbrek fonksiyonlarının azalmasının erken belirlenmesi esastır, böbrek hasarı veya böbrek çürümesinin/bozulmasının kendini diğer komplikasyonlar yoluyla göstermesini engelleyecek uygun tedavinin yapılmasını sağlar.

Önleme ve Erteleme

• Tarama, yüksek oranda böbrek riski bulunması ihtimali olan durumlarda öncelikle uygulanmalıdır. Bunlar:
  • Şeker hastalığı ve yüksek tansiyonu olan hastalar
  • Obez ve sigara içen kişiler
  • 50 yaşın üstündekiler
  • Ailesinde şeker hastalığı, yüksek tansiyon ve böbrek hastalığı olanlar
  • Diğer türlerde böbrek hastalığı olan kişiler
• Halen uygulanmakta olan koruma amaçlı tedavilerin erken dönem böbrek yetmezliği olanlarda da uygulanması gerekmektedir.
• Koruma amaçlı, böbrekle ilgili ve kardiyovasküler hastalıklardan korumaya karşı başarısı kanıtlanmış ölçekler tanımlanmalıdır. Bunlar:
  • Tansiyon düşürücü ilaçlarda ACE inhibitörü ARB grubu ilaçlar proteinüreyi azaltırken aynı anda glomerular filtrasyon hızını da azaltır
  • Yüksek kan basıncının düşürülmesi; düşük kan basıncı glomerular filtrasyon hızını aşağı çeker
  • Kan şekeri, kan yağları ve kansızlığın kontrolü
  • Sigaranın bırakılması
  • Fiziksel aktivite artışı
  • Vücut ağırlığının kontrolü

Tedavi

• Son yıllardaki klinik araştırmalar göstermiştir ki renin-angiotestin sistemin ACE’ler ve ARB’ler ile kontrol altına alınma potansiyeli kardiyovasküler hastalıklar, şeker hastalığı, yüksek tansiyon ve kronik böbrek hastalıklarının nispeten düşük bir maliyetle azaltılmasını sağlar. ACE inhibitörleri gelişen böbrek fonksiyon düşüklüklerini korumada etkilidir.

Uzm.Dr.Bilal GÖRÇİN